Skip to main content

ABS ho INETL, I.P Asina MoU no testamunhado husi Vice-Ministro das Finanças, Sr. Helder Lopes, no Sra. Caitlyn Wilson, hanesan Encarregadu Negócios husi Embaissada Australia nian iha Timor-Leste.

Díli, 7 Setembro 2023 – Australian Bureau Statistics (ABS) no Instituto Nacional de Estatística (INETL,I.P) asina tiha ona memorandu de entendimentu (MoU) hodi traballu parseria no fortalecimentu ba Sistema de dadus Estatístika iha Timor-Leste ba periodu tinan tolu nia laran.

Sra. Caitlyn Wilson, hanesan Encarregadu Negócios husi Embaissada Australia nian iha Timor-Leste, afirma katak memorandu de entendimentu (MoU) serve hanesan faze foun ida iha cooperasaun ne’ebé kleur tiha no sei util iha área Estatístika ne’ebé hahú tiha ona iha tinan 2010. Pasu ida ne’e hanesan ijemplu ne’ebé extraordinaria husi cooperasaun ne’ebé efetivu entre governu rua bazeandu no respeitu, no dezenvolvimentu abilidade, no relasaun sira.

“Governu Australia ho haksolok tebes no kontinua nafatin fó apoiu parceria longu prazu entre ABS ho INETL, I.P. iha cooperasaun ida ne’ebé diak tebes iha âmbito maravilozu desde establesidu iha tinan 2010, simboliza nudar cooperasaun ne’ebé eficaz husi governu ba governu no estabelese padraun ba cooperasaun futuru entre agências homólogas Australia no Timor-Leste,” salienta husi Sra. Caitlyn Wilson nudar Encarregadu Negócios husi Embaissada Australia nian iha Timor-Leste sublina iha ninia intervensaun ba iha lansamentu seremonia referre ne’ebé hala’o ka realiza iha Auditório de Kay Rala Xanana Gusmão, iha Ministériu das Finansas, Aitarak Laran.

Nia akresenta katak, cooperasaun ne’ebé la’o tiha ona to’o agora hanesan programa konjunta ida entre ABS ho INETL atu produz Estatístika ne’ebé iha kualidade a’as no dezenvolve sistemas Estatístika Nasionál. Além de kontinua serbisu ba produsaun Ekonómia Estatístika nia kualidade, programa ne’e foka mós liu ba jeneru, disabilidade, no inklusaun sosiál.

Konferencia ne’e mós sei introduz atividades foun ne’ebé dedikadas ba comércio internasionál no investimentu, ne’ebé apoia ba adesaun Timor-Leste nian ba ASEAN no Organizasaun Mundiál ba Comércio.

Finansiamentu liu husi PROSIVU, hanesan programa ne’ebé principál husi governasaun ba governu Austalianu iha Timor-Leste, memorandu de entendimentu formaliza iha etapa tuir mai husi programa Estatístika no eleva kapasidade iha tinan 2022-2026.

Iha mós tempu atu prolonga iha tinan 2021 maibé tamba surtu Covid-19 maka pendente tiha, cooperasaun foun ne’e sei durasaun ba tinan tolu hahu husi 2023-2026, iha área foun ne’ebé ami sei foka liu maka Estatístika Turizmu, Índice Presu ba Produtór (PPI), Treinamentu ba Liderança no mós husu fó apoiu iha craisaun ba website INETL nian hodi bele operasaun iha forma de interativu ho mós iha forma ne’ebé mais rapida no fasil, iha parte seluk bele hafasil liu tan iha dadus Estatístika nian liu-liu ba sira ne’ebé halo manutensaun website ne’e rasik no usuariu sira iha mundu rai-klaran,” salienta husi Presidente INETL, Sr. Ferreira.

Sr. Ferreira mós enfaze katak agora dau-daun governu lakohi produz livru barak husi papel ka surat tahan ho kondisaun balun katak ema la lee, maibé ho file electronika mais fasil atu asesu no mós supporta governu hodi foti desizaun. Iha tempu hanesan nia aumeta no hateten katak kolaborasaun agencias rua ne’e establesidu tiha ona iha tinan 2010 iha ne’ebé ABS tulun INETL iha dezenvolvimentu Estatístikas ekonómikas ne’ebé mak hanesan produsaun ba Índice Presu Konsumedores (IPK) Contas Nacionais (CN) no Peskiza ka Survey Atividade Negocio (BAS). ABS oferese tiha ona assistencia ba INETL iha Treinamentu Liderança hodi nune’e INETL bele establesidu.

“Sr. Michael Smedes hanesan Promotor Executivo ABS nian ba Timor-Leste fiar katak kolaborasaun foun ne’e bele fó espasu ba ABS hodi kontinua no permite apoiu konsistensia iha meloramentu ba Sistema Estatístika iha Timor-Leste. Nia mós hatutan tan katak ida ne’e mak tempu ka momentu ne’ebé diak ba sira, ho parceria; ita sei hamutuk hasoru obstaklu iha futuru no estuda halo revizaun hamutuk atu harii kapasitasaun agencia nian diak liu tan.

Iha okaziaun hanesan, Vice-Ministru Finansas S.E. Sr. Helder Lopes hato’o agradese wain ba konfianca husi governu Australia iha tulun ne’ebé fornese ne’ebé mós sei fó impaktu positive ba povu Timor-Leste.

Ho Colaboarasaun entre ABS ho INETL ba futuru ne’e bele produz dadus estatístika ne’ebé barak ne’ebé laos deit ba iha format informative maibé bele mós bele akuradu no bele tulun governu hodi bele foti desizaun ne’ebé diak ba benefisiu povu ninian,” nia akresenta.

Iha tempu agora mós halo ratifikativu ba akordu ida liu husi asinatura ba memorandum de entendimentu entre ABS ho INETL, husi Australian nian maka Sr. Michael nudar Promotor Executivu ba Timor-Leste ho Sr. Elias núdar Presidente INETL.

Eventu ne’e atende husi prezensa husi Encarregada iha Negócios ba Embaixada Austrália iha Timor-Leste, Sra. Caitlyn Wilson, Vice-Ministru das Finansas S.E. Sr. Helder Lopes no representantes de órgãos governamentais ne’ebé tutela iha Ministério das Finansas.

Remata.

Ami-nia Parseiru sira